Wg decydentów, w ciągu 10 lat sytuacja gospodarcza Polski będzie się poprawiać - PIE

W raporcie podano, że socjotechniczne imaginaria to stosunkowo nowa koncepcja, która zyskuje na popularności w naukach społecznych. Termin ten odnosi się do zbiorowych wyobrażeń na temat przyszłości, które wpływają na rozwój technologii, polityki i społeczeństwa. Wskazano, że częściowym celem raportu jest przybliżenie tej koncepcji polskim czytelnikom oraz ukazanie, w jaki sposób można ją zastosować w analizie procesów cyfryzacji i badań nad administracją publiczną.

"W ostatnich latach polityka cyfrowa stała się jednym z najważniejszych obszarów zarządzania państwem. Zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim, transformacja cyfrowa nie jest jedynie technicznym przedsięwzięciem, lecz również przestrzenią, w której kształtują się wizje przyszłości. W centrum tych procesów stoją dokumenty strategiczne, takie jak program Unii Europejskiej 'Droga ku cyfrowej dekadzie' oraz polska 'Strategia cyfryzacji państwa'" - napisano.

Wskazano, że badani wyrażali obawy związane z możliwością przeregulowania sektora technologicznego.

"Nadmiar regulacji, zwłaszcza w porównaniu z bardziej liberalnymi założeniami polityki technologicznej poza UE, miałby prowadzić do obniżenia konkurencyjności gospodarek polskiej i europejskiej. Zbyt restrykcyjne przepisy mogą utrudniać działanie rodzimych firm technologicznych, a także odstraszać inwestorów zagranicznych, którzy poszukują bardziej elastycznych warunków do rozwoju" - napisano.

Z regulacjami technologicznymi wiążą się w oczach decydentów zarówno szanse, jak i zagrożenia. Z jednej strony umożliwiają one ochronę społeczeństwa przed zagrożeniami płynącymi z niekontrolowanego rozwoju technologicznego, z drugiej zaś wymagają odpowiedniego wyważenia, aby nie stłumić potencjału innowacyjnego i nie zahamować rozwoju polskiego sektora technologicznego.

Podano, że w kontekście kształtowania regulacji oraz realizacji wizji aktywnego państwa, w wizjach decydentów pojawiają się dwaj istotni aktorzy: korporacje technologiczne oraz Unia Europejska.

Z perspektywy imaginariów socjotechnicznych dominujących instytucji państwowych, korporacje technologiczne – zwłaszcza największe firmy z sektora big tech – są traktowane zarówno jako zasób, jak i wyzwanie. Z jednej strony decydenci widzą w nich źródło zaawansowanej wiedzy oraz narzędzi, które mogą wspierać transformację cyfrową dostarczając sprawdzone rozwiązania.

Z drugiej strony, wielkie korporacje technologiczne stanowią wyzwanie dla państwa – przede wszystkim ze względu na ogromne zasoby oraz wpływ na konsumentów-obywateli. W tym imaginarium big tech jawi się jako podmiot, którego obecność wykracza poza narodowe ramy regulacyjne, co stawia państwa przed zadaniem znalezienia skutecznych mechanizmów kontroli i współpracy.

Wskazano, że Unia Europejska odgrywa tutaj istotną rolę jako podmiot, który dzięki swojej skali i integracji politycznej może pełnić funkcję równoważnego partnera w relacjach z globalnymi gigantami technologicznymi. Decydenci podkreślają, że UE, dzięki swojemu rozmiarowi i strukturze, daje państwom członkowskim większą podmiotowość w negocjacjach z big techami.

Wspólne regulacje i unijne ramy prawne wzmacniają pozycję państw członkowskich, czyniąc je bardziej wpływowymi w stosunku do korporacji, które często monopolizują cyfrowy rynek. Ponadto przedstawiciele polskich instytucji dostrzegają, że UE odgrywa silną, najczęściej pozytywną rolę w kształtowaniu krajowych polityk cyfrowych, tworząc spójny fundament dla rozwoju cyfryzacji w całej Europie.

Jednocześnie decydenci zaznaczają, że relacja Polski z Unią Europejską nie jest jednostronna – również państwa członkowskie mają wpływ na kształtowanie unijnych regulacji. Choć osoby zajmujące się relacjami z UE wskazują jednak na asymetryczność tego wpływu, gdzie wpływ unijnych instytucji na Polskę jest zazwyczaj silniejszy niż wpływ Polski na UE.

"Priorytetami dla Polski, które wyłaniają się z przeprowadzonych przez nas rozmów, na najbliższą dekadę są cyfryzacja firm, cyfryzacja administracji publicznej, zwiększenie cyberbezpieczeństwa, rozwój infrastruktury cyfrowej oraz walka z wykluczeniem cyfrowym. Cyfryzacja firm pozostaje jednym z największych wyzwań. Decydenci wskazują, że wiele przedsiębiorstw nie wdraża nowoczesnych technologii, ponieważ nie widzi korzyści z takiego działania" - napisano.

Podano, że cyfryzacja firm i zwiększanie ich konkurencyjności, a zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw, jest ważnym zadaniem państwa.

"W tej perspektywie istotnym wątkiem jest także rozwój kompetencji cyfrowych, ponieważ w polskim społeczeństwie dominuje niski poziom umiejętności cyfrowych. Decydenci uznają rozwój kompetencji cyfrowych za konieczność, wskazując na potrzebę szeroko zakrojonych programów edukacyjnych, które podniosą poziom wiedzy i umiejętności cyfrowych wśród pracowników firm. Cyfryzacja administracji publicznej również plasuje się wśród najważniejszych priorytetów" - napisano.

"Zdigitalizowana administracja publiczna nie tylko usprawnia procesy urzędowe, ale również zwiększa dostęp obywateli do usług publicznych i skraca czas obsługi danej sprawy urzędowej. Działania te mają także związek z redukcją barier cyfrowych, szczególnie w obszarach wiejskich i peryferyjnych, gdzie brak infrastruktury oraz słabsze umiejętności cyfrowe przyczyniają się do pogłębiania cyfrowego wykluczenia" - dodano.

Wskazano, że kolejnym priorytetem jest cyberbezpieczeństwo, którego znaczenie wzrosło po rosyjskiej agresji na Ukrainę. Wobec niepewności na wschodniej granicy, decydenci podkreślają potrzebę budowania infrastruktury, która zwiększy odporność Polski na cyberataki.

"Rozwój infrastruktury cyfrowej, szczególnie w zakresie wdrażania technologii 5G, a w dalszej perspektywie 6G, jest także istotnym elementem strategii cyfryzacji. Łączność stanowi fundament dla dalszej transformacji cyfrowej i umożliwia wykorzystanie takich technologii jak internet rzeczy (IoT) czy autonomiczne systemy przemysłowe, a także stwarza nowe możliwości dla rozwoju sztucznej inteligencji. Kluczowe technologie z punktu widzenia decydentów to sztuczna inteligencja, 5G i 6G, komputery kwantowe oraz odnawialne źródła energii" - napisano.

Wyraźnym wątkiem jest także inwestowanie w te sektory, w których Polska już posiada solidne fundamenty i potencjał do budowania przewag konkurencyjnych, np. w biotechnologię. Decydenci podkreślają, że rozwój innowacji w obszarach, w których Polska jest w stanie zdobyć pozycję lidera, może przyczynić się do zrównoważonego rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i wysokiej technologii.

Podano, że wśród badanych decydentów dominuje przekonanie, że w perspektywie najbliższej dekady sytuacja gospodarcza Polski będzie się stopniowo poprawiać. W dominującym imaginarium przyszłość polskiej gospodarki i społeczeństwa łączy w sobie zarówno elementy nieprzewidywalności, jak i nadzieję na stopniowy, stabilny rozwój. Respondenci nie oczekują przełomowych zmian, a raczej stopniowej poprawy w obszarze automatyzacji pracy i związanym z tym procesem wzroście produktywności gospodarki.

Po pierwsze, istnieje konsensus, że technologie takie jak sztuczna inteligencja odegrają kluczową rolę, zarówno w gospodarce, jak i w administracji publicznej. Przewidywane są głównie zmiany w oprogramowaniu i automatyzacji procesów, a nie w zmianach hardware’u.

Po drugie, przyszłość jest postrzegana jako nieliniowa i trudna do przewidzenia. Wiążą się z tym obawy dotyczące procesów, które nie są z natury technologiczne, jak katastrofa klimatyczna czy kryzys demograficzny. Po trzecie, respondenci dostrzegają konieczność budowy społecznej świadomości technologicznej oraz konieczność wypracowania systemu sprawiedliwego podziału korzyści wynikających z rozwoju technologii. Tak żeby negatywne konsekwencje zagrożeń nietechnologicznych oraz tych związanych z technologiami nie przeważały nad potencjalnymi korzyściami.

Wśród odpowiedzi respondentów na pytanie o zadania na drodze do osiągnięcia pożądanej wersji przyszłości głównym motywem okazał się problem centralizacji agendy cyfryzacji kraju.

"Wewnątrz administracji wyłaniają się jednak różne i sprzeczne wizje dotyczące zagadnienia centralizacji agendy cyfryzacji. Z jednej strony wybrzmiewają głosy o konieczności scentralizowania procesu cyfryzacji kraju poprzez jednostkę desygnowaną do właśnie tego zadania. Celem takiej jednostki mogłoby być tworzenie polityk, które byłyby wdrażane przez administrację publiczną" - napisano.

Innym pojawiającym się zagadnieniem jest powołanie jednostki, która nie tyle wyznaczy kierunek cyfryzacji, ile raczej będzie koordynować działania poszczególnych resortów. W tym wyobrażeniu cyfryzacja dotyka wszystkich obszarów działalności państwa, przez co większość podmiotów jest zmuszona realizować działania z obszaru cyfryzacji. Rozproszenie działań bez podmiotu koordynującego może prowadzić do marnowania środków publicznych chociażby przez wykonywanie tych samych czynności przez niewidzące się wzajemnie podmioty publiczne.

Natomiast, w wypowiedziach pojawiało się także przeciwstawne stanowisko wyrażające negatywny sentyment względem centralizacji agendy cyfryzacji. Zdaniem części respondentów horyzontalność procesu cyfryzacji kraju skłania do sugestii o braku konieczności istnienia odrębnej specjalistycznej instytucji zajmującej cyfryzacją, ponieważ prowadzi to do niewytwarzania odpowiednich kompetencji wewnątrz innych instytucji publicznych.

"Automatyzacja, rozumiana jednocześnie jako szansa i zagrożenie dla przyszłości kraju, dominuje w imaginarium polskiej polityki cyfrowej. Ze wszystkich procesów technologicznych wzrost znaczenia automatyzacji jest szacowany jako scenariusz o największym prawdopodobieństwie wystąpienia. Jednocześnie podkreśla się znaczenie działań, które muszą nastąpić jak najszybciej, aby zmniejszyć potencjalne negatywne skutki automatyzacji dla tkanki społecznej" - napisano.

"Z drugiej strony automatyzacja potencjalnie daje szansę i nadzieję na rozwiązanie nadchodzącego kryzysu demograficznego. Rozwój technologii jest w stanie na tyle zwiększyć produktywność gospodarki, że luka demograficzna nie będzie zagrażać standardowi życia w Polsce" - dodano.

Podano, że w dominującym imaginarium obecne są także obawy względem przyszłości, szczególnie dotyczą cyberbezpieczeństwa i dezinformacji, a także zdrowia psychicznego i prywatności obywateli. Wraz z planowanym rozwojem technologii cyfrowych silnie antycypowany jest scenariusz, w którym zaufanie do instytucji publicznych spada w wyniku akcji dezinformacyjnych, chociażby w kontekście sytuacji geopolitycznej Polski i rosyjskiej agresji na Ukrainę.

Wskazano, że wyraźnym nurtem w wypowiedziach respondentów był technologiczny optymizm, zgodnie z którym postęp technologiczny prowadzi w ostateczności do poprawy jakości życia i wzrostu dobrobytu społecznego. Technologiczni optymiści patrzyli na technologię jako narzędzie, które umożliwia realizację postępowych zmian i rozwój, widząc w niej motor wzrostu gospodarczego i czynnik podnoszący jakość życia. Ten rodzaj myślenia charakteryzował się pozytywną oceną potencjalnych efektów cyfryzacji.

Badanie zostało przeprowadzone z udziałem osób mogących realnie kształtować polityki i strategie cyfrowe w Polsce, czyli osób na stanowiskach kierowniczych w administracji publicznej, m.in. z ministrów, wiceministrów, prezesów, dyrektorów i wicedyrektorów w urzędach regulacyjnych, ministerstwach, KPRM i publicznych instytutach badawczych (zob. aneks metodologiczny). W ramach badania przeprowadzono 13 pogłębionych wywiadów badawczych. (PAP Biznes)

alk/ ana/