Ministerstwo Przemysłu zaprezentowało założenia Białej Księgi Transformacji

Założenia Białej Księgi przedstawiła podczas konferencji ministerstwa związanej z polską prezydencją w Radzie UE i zorganizowanej jako część 17. Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach, szefowa odpowiedzialnego za ten dokument zespołu, dyrektor Departamentu Funduszy Europejskich i Spraw Zagranicznych w MP Joanna Pauly.

Jak podkreśliła Pauly, choć założenia dotyczą bezpieczeństwa, sposobów i kosztów planowanych zmian społecznych, energetycznych czy politycznych, zawierają też perspektywę inwestycji.

"Teza, którą stawiamy brzmi: jeśli dobrze to rozegramy, transformacja może spłacić się sama" - powiedziała.

"Mówimy o dobrze zaprojektowanym systemie, w którym pieniądze zainwestowane w sprawiedliwą transformację wracają do regionów, do gospodarki, do budżetu państwa z nawiązką" - dodała.

Przypomniała, że polska gospodarka przez dekady opierała się na węglu. Produkcja węgla kamiennego spada teraz szybciej, niż zakładano. W 2022 r. wynosiła 39 mln ton, w 2023 r. 36 mln ton i w 2024 r. 32 mln ton.

Przemysł wydobywczy zatrudnia ok. 150 tys. pracowników, a elektrownie dodatkowo kilkanaście tysięcy. Bank Światowy szacuje zatrudnienie na ponad 300 tys. osób pośrednio i bezpośrednio związanych z wydobyciem. W Terytorialnym Planie Sprawiedliwej Transformacji dla woj. śląskiego mowa jest o 400 tys. osób zależnych od przemysłu wydobywczego.

W Polsce jest kilka dokumentów strategicznych, które odnoszą się do redukcji zdolności wydobywczych. Krajowy Plan w dziedzinie Energii i Klimatu mówi, że do 2030 r. w miksie energetycznym udział OZE będzie wynosił ponad 50 proc., a do 2040 r. nawet 70 proc. Według Pauly największym ryzykiem przy tym nie jest brak mocy wytwórczych, lecz wyludnienie regionów, rozpad lokalnych społeczności i zapaść demograficzna, już odczuwalna w gminach górniczych.

"Obszary górnicze są tymi miejscami, w których zniknięcie kopalni to utrata historii, a jednocześnie przeszłości. Jest to utrata pewnej tożsamości. Dlatego tak istotne są terytorialne plany sprawiedliwej transformacji i powiązanie ich z lokalną strategią demograficzną i gospodarczą" - powiedziała urzędniczka.

Podkreśliła, że choć transformacja jest nieunikniona, warto potraktować ją jako szansę inwestycyjną.

"Transformacja to nie tylko zmiana paliwa, to inwestycja w infrastrukturę OZE, w sieci przesyłowe, w przemiany sektora przemysłowego, w rewitalizację terenów poprzemysłowych, przekwalifikowanie ludzi, nowe modele lokalnej gospodarki. Każdy z tych obszarów ma realny potencjał zwrotu" - powiedziała.

Wyjaśniła, ze w przygotowaniach Białej Księgi najpierw wyłoniono ekspertów z różnych dziedzin z Banku Światowego i polskich środowisk akademickich, a potem przeprowadzono badania z interesariuszami procesu transformacji, w tym zwłaszcza ze stroną społeczną i gminami górniczymi. W końcu przyjrzano się doświadczeniom międzynarodowym.

"Analizując doświadczenia innych krajów, (…) zwróciliśmy uwagę na trzy kluczowe czynniki sukcesu. Transformacja musi posiadać jasną wizję lokalną, konsekwentny kierunek zmian i silne ramy instytucjonalne. Po drugie, transformacja działa tylko wtedy, gdy społeczność uczestniczy w jej projektowaniu. Po trzecie, musi być oddolna, ale wspierana odgórnie, finansowo i organizacyjnie w celu skoordynowania inicjatyw i polityk wielosektorowych oraz stworzenia nowych możliwości gospodarczych" - wskazała przedstawicielka MP.

Założenia zrównoważonej transformacji są w Białej Księdze rozpatrywane przez pryzmat trzech wymiarów transformacji.

Pierwszy to wymiar regionalny, uwzględniający fakt, że każdy region ma swoją specyfikę. Wymiar sektorowy zakłada uwzględnienie wpływu transformacji na ludzi, wspieranie możliwości gospodarczych przy jednoczesnym ustanowieniu sprzyjających ram instytucjonalnych i zaangażowaniu zainteresowanych stron. Wymiar procesowy wskazuje na trzy główne etapy transformacji: ustalenie jej ram, realizację kluczowych programów i inwestycji oraz zwiększanie ich skali.

W kontekście wymiaru regionalnego MP popiera rozwiązanie, aby planowanie transformacji odbywało się na poziomie subregionalnym, jak najbliżej wyzwań i potrzeb społeczności lokalnych.

Pauly zaznaczyła tu, że transformacja regionów węglowych może być czynnikiem odwracającym trend wyludniania się Polski. Jak mówiła, wycofywanie węgla stworzy próżnię, która może zostać wypełniona czymś lepszym, ale tylko pod warunkiem działania mądrego, szybkiego i lokalnego.

Wymiar sektorowy skupia się na obszarach wdrażanych międzyresortowo i na kilku płaszczyznach. Wyzwaniem jest np. tworzenie mieszkańcom alternatyw. Chodzi nie tylko o szkolenia, ale o wypracowanie indywidualnego podejścia do człowieka, o ścieżki zawodowe, o zawody przyszłości i o powody, by w regionach węglowych zostać.

Przyjęte tu założenia obejmują: budowę platformy alokacji dla pracowników, dostosowanie podnoszenia kwalifikacji do popytu w sektorach umożliwiających atrakcyjne zatrudnienie, jak obronność, energia i nowe technologie, zaprojektowanie programów wsparcia, aby chronić pracowników bez zniechęcania ich do ponownego zatrudnienia oraz dostosowanie programów pracy ze spersonalizowanym doradztwem.

MP zakłada, że skutecznie wspierać regiony może dywersyfikacja przemysłowa. Resort proponuje tu: zapewnienie ukierunkowanego wsparcia firmom związanym z górnictwem w zakresie dywersyfikacji produktów i usług, ułatwienie kompleksowych usług instytucji otoczenia biznesu, uproszczenie i doprecyzowanie przepisów w celu usprawnienia zmiany przeznaczenia gruntów, ułatwienie transferu aktywów przed wycofaniem z eksploatacji oraz wyznaczenie terenów poprzemysłowych jako stref możliwości z zachętami podatkowymi i regulacyjnymi.

Wśród postulatów są też: przyspieszenie wsparcia dla strategicznych inwestycji w obronność, energię i nowe technologie czy tworzenie spółek celowych dla projektów rewitalizacyjnych i transformacyjnych z uwzględnieniem współpracy między gminami, firmami wydobywczymi i sektorem prywatnym.

MP podkreśla, że w procesie ważne są silne instytucje. Założenia obejmują tu: opracowanie wieloletniego planu budowania potencjału istotnych podmiotów sektora publicznego, prywatnego, organizacji pozarządowych, mediów i społeczności lokalnych czy opracowanie mechanizmów kompensacyjnych dla gmin w celu utrzymania usług i infrastruktury po transformacji.

"Utworzony Fundusz Transformacji Woj. Śląskiego może odegrać kluczową rolę poprzez wykorzystanie dostępnych funduszy z różnych źródeł krajowych międzynarodowych oraz skupienie się na strategicznych inwestycjach" - powiedziała Pauly.

W wymiarze procesowym celem jest doprowadzenie do efektu dźwigni zadań realizowanych w wymiarze regionalnym i sektorowym.

"W Polsce mamy bezprecedensowe, wielopoziomowe poparcie dla procesu transformacji na różnych poziomach instytucji. Mamy szereg inicjatyw regionalnych, a nawet lokalnych, które wspierają transformację. Z badań Komisji Europejskiej wynika, że dobrze zaprojektowane projekty transformacyjne mają wysoki efekt mnożnikowy" - mówiła przedstawicielka MP, zapewniając o dostępności "finansowania startowego".

Zastrzegła, że skuteczna transformacja wymaga teraz szybkiego dialogu i proaktywnego planowania.

"Wszystko to musi dziać się szybko, gdyż czas gra przeciwko nam zarówno, jeśli chodzi o klimat jak i demografię" - powiedziała.

Joanna Pauly zapowiedziała udostępnienie tekstu Białej Księgi do konsultacji, najpierw międzyresortowych, a następnie otwartych, w najbliższych dniach. Polską prezydencję MP chce zamknąć opublikowaniem w czerwcu pełnego tekstu dokumentu.(PAP)

mtb/ drag/ asa/