Sklepy szacują koszt wdrożenia systemu kaucyjnego w perspektywie kilku lat do 1 mld zł

Zgodnie z podpisaną przez prezydenta w grudniu 2024 r. nowelizacją ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, system kaucyjny wystartuje w Polsce 1 października b.r. (wcześniejsze przepisy zakładały początek 2025 r.). Duże sklepy, o powierzchni powyżej 200 m kw., będą musiały odbierać puste opakowania i oddawać klientom kaucję. Natomiast mniejsze sklepy będą pobierać kaucję, ale przystąpienie do systemu odbioru opakowań będzie w ich przypadku dobrowolne.

"Choć do października jest jeszcze trochę czasu, to wydaje się, że nie ma wypracowanej strategii i gotowości startu systemu w Polsce. Głównym wyzwaniem są kwestie operacyjne (w tym logistyczne) związane z funkcjonowaniem systemu" - oceniła dla PAP Marcela Mrowiec z EY Polska.

Jak wskazała, pierwszym etapem do wejścia do systemu kaucyjnego przez sieci handlowe jest zawarcie odpowiedniej umowy z operatorem lub operatorami systemu kaucyjnego.

"W tym zakresie ustawa jednak nie precyzuje, co takie porozumienie powinno zawierać, a jest ono niezwykle istotne z perspektywy współpracy sieci handlowych z operatorami" - dodała.

Kolejną sprawą jest wygospodarowanie przestrzeni na przechowywanie odebranych opakowań. Zdaniem Mrowiec wyzwaniem jest szczególnie przechowywanie opakowań szklanych. "Sieci handlowe, tak jak inni uczestnicy rynku starają się dostosować do nowych przepisów, ale pozostaje jeszcze wiele niewiadomych, które do października trzeba będzie rozwiązać" - oceniła Mrowiec.

PAP zapytała przedstawicieli największych sieci handlowych działających w Polsce o stan przygotowań do uruchomienia systemu kaucyjnego oraz szacowane koszty związane z dołączeniem do systemu.

"Przystosowanie wiąże się z wysokimi kosztami przebudowy sklepów, by wydzielić odrębne pomieszczenia dla zbiórki opakowań kaucyjnych lub przestrzeni, a także zakupem butelkomatów. Koszt dostosowania jednego sklepu do zbiórki opakowań oceniamy na ok. 1 mln zł. Szacujemy, że w perspektywie kilku lat wdrożenie rozwiązań umożliwiających zbiór opakowań we wszystkich sklepach naszej sieci w Polsce wyniesie 1 mld zł" - poinformowała PAP Aleksandra Robaszkiewicz z Lidl Polska.

Jak stwierdziła, poza kosztami związanymi z pracami budowlanymi oraz zakupem butelkomatów, konieczne będą też nakłady finansowe związane z dostosowaniem systemów IT, zapewnieniem serwisu, stworzeniem całkiem nowych procesów zarówno w sklepach, jak i magazynach.

Przypomniała, że w ramach testu systemu sieć udostępniła klientom zlokalizowane w dobudowanych pomieszczeniach lub wewnątrz sklepu butelkomaty, do których mogą zwrócić plastikowe butelki PET. Podkreśliła też potrzebę "wyraźnej kampanii edukacyjnej", która wyjaśniałaby cel i zasady systemu kaucyjnego. "Otrzymujemy wiele zapytań o znaczenie zbiórki, dlaczego opakowania nie mogą być zgniecione, czy co się dzieje dalej z zebranymi opakowaniami" - dodała Robaszkiewicz.

Marcin Poniatowski z PSH Lewiatan przekazał PAP, że sieć ma już przetestowaną zbiórkę automatyczną i obecnie "dopracowuje" kwestię zbiórki ręcznej. "Chciałbym powiedzieć, że jesteśmy gotowi i spokojnie czekamy na 1 października, niestety tak nie jest. Jako franczyzodawca staramy się przygotować sklepy do systemu na bazie już posiadanych informacji, jednak (...) nie jest to do końca możliwe" - stwierdził Poniatowski.

Według niego szacowany koszt dostosowania sklepu do systemu kaucyjnego wyniesie ok. 100 tys. zł. Jak wyjaśnił, jest on zależny od wielkości sklepu, liczby odbieranych opakowań oraz możliwości organizacji przestrzeni do prowadzenia zbiórki i przechowywania opakowań.

"Biorąc jednak pod uwagę dotychczasowe szacunki i liczbę sklepów, które mogą brać udział w systemie, to koszt tylko dla sklepów naszej sieci może wynieść aż 250 mln zł. Zgodnie z zapisami ustawy koszty te, jak i koszty późniejszego prowadzenia zbiórki powinny zostać pokryte przez operatorów - jednak stawki, które są przez nich dziś proponowane w ramach opłaty manipulacyjnej, pozwalają na pokrycie tylko nieznacznej części z kosztów, które będą ponosiły sklepy" - zwrócił uwagę Poniatowski.

Judyta Ciesińska z Aldi Polska przekazała PAP, że do tej pory w placówkach sieci zainstalowano ponad 200 urządzeń. "Proces instalacji jest dynamiczny – wdrażamy kilka maszyn dziennie. Nasze plany przewidują, że liczba butelkomatów będzie odpowiadać liczbie sklepów w naszej sieci, co oznacza, że łącznie powinno ich być ponad 360" - dodała. Przekazała, że szacowane koszty wdrożenia całego systemu w sieci sięgają kilkudziesięciu milionów zł.

Dodała, że trwają prace nad integracją oraz modyfikacją i optymalizacją procesów wewnętrznych w sklepach, magazynach i centrali, a działania, które podejmuje sieć, mają pozwolić na "sprawne i bezproblemowe" funkcjonowanie systemu już od pierwszego dnia jego obowiązywania. Oceniła jedocześnie stopień przygotowań do wdrożenia systemu kaucyjnego w Polsce w Aldi na "zaawansowany".

Jak poinformowała PAP sieć Auchan Polska, obecnie prowadzone są rozmowy z operatorami, przygotowywany system informatyczny do systemu kaucyjnego, a także do sklepów sieci wstawiane są recyklomaty.

Docelowo każdy sklep Auchan będzie wyposażony w recyklomat. Takie urządzenia mają znajdować się w miejscach dostępnych dla klientów - w zależności od sklepu w pasażu lub na parkingach. Sieć przekazała też, że w ramach przygotowań do wprowadzenia systemu kaucyjnego w Polsce konieczne było przeprowadzenie zmian organizacyjnych w firmie. Powołany został zespół projektowy, którego zadaniem była ocena różnych scenariuszy, w tym zbiórka ręczna od klienta.

Biuro prasowe Żabka Polska przekazało PAP, że obecnie w ponad 750 sklepach sieci klienci mogą oddać opakowania po napojach. W sklepach we Wrocławiu, Katowicach i Tychach działa ponad 200 pilotażowych półautomatycznych urządzeń do zwrotu butelek, a również w innych miastach udostępnionych zostanie ok. 70 w pełni automatycznych maszyn do selektywnej zbiórki opakowań. Żabka zwróciła jednak uwagę, że niewielka część sklepów sieci, ze względu na ich wielkość, będzie objęta obowiązkiem wprowadzenia selektywnej zbiórki w ramach systemu kaucyjnego.

Sieć Kaufland - jak poinformowała PAP - obecnie realizuje pilotażowy program testowania automatów do zwrotu butelek PET w 10 swoich placówkach, a w najbliższym czasie planuje rozszerzenie projektu na kolejne sklepy. Dodała, że w ramach przygotowań do wdrożenia systemu kaucji testuje odpowiednie procesy oraz analizuje koszty związane z jego obsługą.

"Prowadzimy testy w 15 sklepach z 6 dostawcami maszyn, aby wybrać docelowe urządzenie, które w optymalny sposób spełni nasze wymagania. Jednocześnie nieustannie negocjujemy i przygotowujemy się do implementacji systemu w całej sieci. Proces ten wymaga jednak czasu, ponieważ oprócz instalacji samych maszyn konieczne jest także dostosowanie systemów IT oraz opracowanie niezbędnych procedur wewnętrznych" - poinformowała PAP Dagmara Łakoma z sieci Biedronka.

Zwróciła uwagę, że dodatkową komplikacją są obowiązujące w Polsce "unikalne w skali światowej" przepisy, które pozwalają na obsługę wielu systemów kaucyjnych przez różne podmioty. Jak przekazała, dla sieci handlowych oznacza to konieczność integracji i wymiany danych z wieloma różnymi systemami, co wiąże się zarówno z dużym nakładem czasu, jak i kosztów. Dodała, że Biedronka prowadzi obecnie rozmowy z poszczególnymi operatorami, aby poznać proponowane przez nich systemy kaucyjne m.in. w zakresie logistyki i rozwiązań systemowych.

Łakoma zaznaczyła, że wprowadzenie systemu kaucyjnego wiąże się z ogromnymi kosztami dla wszystkich firm na rynku. Obejmuje to zarówno zmiany w opakowaniach, jak i zakup maszyn do automatycznego zbierania. "Oprócz dużego wyzwania, jakim jest wyposażenie sklepów w maszyny do zbierania opakowań, stoi przed nami jeszcze większe – integracja naszego systemu z systemami wszystkich operatorów systemu kaucyjnego, którzy się do nas zgłoszą" - dodała.

Zgodnie z przepisami, operatorami systemu kaucyjnego będą prywatne firmy, które otrzymały stosowne zezwolenie od resortu klimatu i środowiska. Obecnie takie zezwolenie otrzymało kilku operatorów.

Z kolei sieć Netto poinformowała PAP, że prowadzi obecnie testy systemu kaucyjnego łącznie w czterech sklepach zlokalizowanych w Warszawie i okolicach, gdzie zamontowane zostały automaty do zbiórki opakowań. W najbliższych tygodniach firma planuje rozszerzyć testy o kolejne sklepy, a w maju uruchomić test zbiórki manualnej. Przekazała też, że docelowa liczba maszyn zależeć będzie od przebiegu testów.

Zaznaczono, że wdrożenie systemu kaucyjnego dotyczy każdego działu firmy. "Chodzi o kilkanaście, kilkadziesiąt osób, które są stale zaangażowane w ten proces, więc jest to na pewno kosztowne; musimy pamiętać o adaptacji systemów kasowych, przygotowaniu pracowników, szkoleniu, zaangażowaniu kilku zespołów. Jednak trudno wskazać nam konkretną kwotę" - podkreślono w komentarzu dla PAP.

Jeden z operatorów systemu kaucyjnego w Polsce PolKa - Polska Kaucja informował w kwietniu br., że w debacie na temat systemu kaucyjnego przewija się kwestia gotowości polskich konsumentów na jego nadejście. Zdaniem operatora, Polacy mają oczekiwać tego rozwiązania, ale jednocześnie brakuje im wiedzy na temat tego, jak cały system będzie funkcjonować. "W obecnej sytuacji kluczowe jest zwiększenie świadomości konsumentów na temat systemu kaucyjnego. Przykładowo, sklepy powinny informować, które opakowania i w jaki sposób będzie można zwracać" - ocenił Marcel Rakowski z PolKa.

Jak szacował w rozmowie z PAP w styczniu br. prezes Polskiej Izby Handlu Maciej Ptaszyński, można przyjąć, że w Polsce jest od 60 do 100 tys. sklepów, a w początkowym okresie dwóch lat od uruchomienia, system kaucyjny będzie dotyczył "rzędu wielkości między 20 a 30 tysięcy sklepów". Zaznaczył jednak, że są to szacunki, bo dokładna liczba wszystkich sklepów spożywczych w Polsce jest trudna do określenia. Podobnie, jak liczba większych sklepów, które - zgodnie z ustawą - będą musiały wprowadzić zbiórkę opakowań w ramach systemu kaucyjnego.

Celem systemu kaucyjnego jest zmniejszenie ilości zmieszanych odpadów komunalnych odbieranych przez gminy i zwiększenie poziomu recyklingu. Po stworzeniu systemu kaucyjnego, kaucja pobierana będzie od każdego wprowadzonego na rynek napoju w opakowaniu objętego tym systemem. Zwrot tej kaucji użytkownikowi końcowemu będzie następował również za pomocą systemu, bez konieczności okazywania paragonu nabycia napoju.

Nieodebrana kaucja zostanie przeznaczona na finansowanie systemu kaucyjnego. Kaucja ma zachęcić do zwrotu opakowań i zwiększyć ilość ponownie wykorzystanych i przetwarzanych surowców służących do wytworzenia opakowań. System ma objąć trzy rodzaje opakowań: butelki plastikowe do 3 litrów, metalowe puszki do 1 litra, a także - od 1 stycznia 2026 r. - szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra.

Prace nad ustawą kaucyjną trwały kilka lat. Przepisy w tej sprawie zostały ostatecznie przyjęte przez parlament i podpisane przez prezydenta w 2023 r. Część branży, interesariuszy systemu kaucyjnego zwracała jednak uwagę, że przepisy są dziurawe i wymagają uzupełnienia o kluczowe dla nich elementy. Po wyborach parlamentarnych nowe kierownictwo resortu klimatu i środowiska rozpoczęło prace nad nowelizacją. Ta została przyjęta przez parlament i podpisana przez prezydenta w grudniu 2024 r.

Bartłomiej P. Pawlak (PAP)

bpk/ malk/ mhr/ pr/