Potrzebne systemowe podejście do robotyzacji z uwzględnieniem pozycji pracownika - PIE (opinia)

"Proces robotyzacji w Polsce i chęć jego przyspieszenia muszą zostać potraktowane systemowo, tzn. należy uwzględnić kompleksowość tego zjawiska opartą na podejściu interdyscyplinarnym, które obejmuje zarówno kwestie ekonomiczne, jak koszty instalacji czy wydajność robotów oraz inne wymiary, jak rynek pracy, edukacja, ergonomia, społeczna percepcja procesu robotyzacji. Jednocześnie potrzebna jest strategiczna perspektywa. Przede wszystkim powinien zostać określony długoterminowy cel robotyzacji uwzględniający ważne wymiary życia społeczno-gospodarczego" - napisano w raporcie PIE.

"Ograniczenie celu procesu robotyzacji jedynie do jego przyspieszenia może nieść za sobą więcej skutków negatywnych niż pozytywnych. Szczególnie istotne wydaje się tu podkreślenie zmniejszenia udziału pracy w wartości dodanej i osłabienie pozycji pracowników, co mogłoby doprowadzić do wzrostu polaryzacji społecznej i radykalizacji politycznej. Długoterminowy horyzont strategicznego planowania pozwoliłby jednocześnie na wpisanie robotyzacji w długofalową politykę publiczną"- dodano.

W ocenie PIE, narodowa strategia robotyzacji mogłaby wychodzić poza roboty przemysłowe i sektor przetwórstwa przemysłowego oraz uwzględniać również takie dziedziny jak rolnictwo, ochrona zdrowia, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury czy bezpieczeństwo narodowe.

PIE postuluje powołanie Państwowego Centrum Robotyzacji, które stanowiłoby kluczowy element instytucjonalnego zaplecza dla prowadzenia skoordynowanej, opartej na danych i długofalowej polityki wspierającej robotyzację. Centrum mogłoby pełnić funkcję doradczą dla rządu, wspierać proces legislacyjny poprzez analizy i rekomendacje dotyczące regulacji oraz mechanizmów wsparcia dla firm wdrażających robotyzację.

Instytucja mogłaby także działać jako pośrednik w tworzeniu partnerstw między przedsiębiorstwami a instytucjami badawczymi, co umożliwiłoby skuteczniejszy rozwój innowacyjnych technologii i ich wdrażanie w polskiej gospodarce. Instytucja mogłaby integrować i wykorzystywać działalność i wiedzę już funkcjonujących instytucji publicznych, takich jak Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów Łukasiewicz, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Agencja Rozwoju Przemysłu.

Wg raportu PIE należałoby stworzyć zachęty ekonomiczne, które przyciągnęłyby inwestycje mocniej nasycone technologicznie.

"Obecnie wiele bezpośrednich inwestycji zagranicznych lokowanych w Polsce korzysta z przewag wynikających z relatywnie niskich kosztów pracy. Koncentrują się na działalności o ograniczonej złożoności technologicznej i stosunkowo niskiej wartości dodanej. Taki model inwestycyjny nie sprzyja długofalowemu wzrostowi produktywności ani budowie krajowych kompetencji w zakresie zaawansowanych technologii. Rekomendacja zakłada wprowadzenie mechanizmów zachęt inwestycyjnych, w których wsparcie publiczne (...) będzie udzielane pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów technologicznych" - napisano.

PIE postuluje także utworzenie stałego forum współpracy pomiędzy administracją publiczną, środowiskiem naukowym, biznesem, partnerami społecznymi oraz organizacjami społeczeństwa obywatelskiego - Rady ds. Transformacji Gospodarczej, która pełniłaby funkcję strategiczną i doradczą w zakresie identyfikacji, analizy oraz reagowania na skutki szybkich zmian technologicznych dla rynku pracy, modeli biznesowych oraz systemów regulacyjnych.

W raporcie podano, że w PIE trwają prace nad przygotowaniem publikacji, która w sposób bardziej pogłębiony przedstawi ideę i założenia funkcjonowania rady ds. transformacji gospodarczej i technologicznej.

Kolejną rekomendacją PIE jest utworzenie „drogowych map robotyzacji”, w celu zapewnienia przedsiębiorcom intuicyjnego, zintegrowanego i branżowo dostosowanego narzędzia, które ułatwia zrozumienie, ocenę i rozpoczęcie procesu robotyzacji w firmie.

"Rekomendacja ta odpowiada na problem rozproszenia informacji, niskiej świadomości technologicznej i braku łatwo dostępnych, praktycznych wskazówek wspierających pierwsze kroki w automatyzacji. „Drogowa mapa robotyzacji” powinna być pierwszym narzędziem z jakim styka się przedsiębiorca zainteresowany tematem" - napisano.

Wyniki badań PIE dotyczące robotyzacji, a także rozmowy z ekspertami przeprowadzone przy okazji przygotowywania publikacji wskazują, że jedną z najtrudniejszych w procesie robotyzacji przedsiębiorstw jest decyzja o instalacji pierwszego robota.

Możliwość przetestowania technologii i skonsultowania z profesjonalnym doradcą mogłaby zdaniem PIE taki proces usprawnić i przyspieszyć. W tym celu firmy, zwłaszcza MŚP, powinny mieć dostęp do vouchera, który umożliwiłby ekspercką analizę potencjału robotyzacji w konkretnych procesach produkcyjnych, opracowanie studium wykonalności wdrożenia robotów czy ich pilotażowe wdrożenia.

Kolejnym rozwiązaniem wspierającym robotyzację byłoby zdaniem PIE zapewnienie systemowym integratorom zrobotyzowanych stanowisk dostępu do niskooprocentowanego kredytu obrotowego.

"Kredyty bazujące na preferencyjnym oprocentowaniu w związku z relatywnie niedługim okresem finansowania (w związku z czasem trwania projektów, np. maksymalnie do 24 miesięcy) nie byłyby dużym obciążeniem dla budżetu państwa, a jednocześnie ułatwiłyby proces robotyzacji w Polsce" - napisano.

Kolejną propozycją PIE jest wprowadzenie stałej ulgi na robotyzację, co pozwoliłoby na stworzenie przedsiębiorstwom korzystnych warunków do planowania długoterminowych inwestycji w automatyzację procesów produkcyjnych.

"Pożądana wydaje się zmiana jej charakteru na degresywny, tj. zmniejszająca procentowy poziom odliczenia wraz ze wzrostem inwestycji. Pozwoliłoby to na większe wsparcie dla MŚP, a mniejsze dla tych przedsiębiorstw, które niezależnie od istnienia ulgi inwestują w proces robotyzacji. Obniżenie bariery inwestycyjnej dla MŚP powinno być najważniejszym celem zmodyfikowanej ulgi. Modyfikacja ta powinna uwzględniać przepisy unijne dot. pomocy publicznej" - napisano.

Rozwój robotyzacji w ocenie PIE wspierałoby także wprowadzenie systemu zamówień publicznych w tym obszarze.

"Polityka zamówień publicznych związanych z robotyzacją powinna zawierać cztery elementy, tj. bazować na rozpoznaniu krajowego potencjału; być planowana na okres przynajmniej kilku lat; dotyczyć wybranych, strategicznie ważnych branż i elementów gospodarki; wiązać się z dodatkowymi wymogami po stronie odbiorców, które dotyczą zatrudniania i rozwoju pracowników" - wskazano w raporcie.

KONIECZNA JEST SPOŁECZNA ŚWIADOMOŚĆ ROBOTYZACJI

PIE podkreśla, że polityka publiczna powinna opierać się na zrównoważonym wdrażaniu technologii i łączyć postęp technologiczny oraz aktywną partycypację społeczeństwa w całym procesie.

"Tylko w ten sposób możliwe będzie osiągnięcie długoterminowych korzyści zarówno w wymiarze ekonomicznym, jak i społecznym. Jednocześnie takie podejście pozwoli zdemokratyzować proces robotyzacji oraz uczynić go bardziej transparentnym i akceptowalnym dla obywateli. (...) Model ten sprzyjałby również lepszym relacjom między pracodawcami a pracownikami, redukcji potencjalnych napięć społecznych związanych z automatyzacją i zwiększaniu akceptacji dla zmian. Dodatkowo, większa elastyczność w dostosowywaniu się do zmian technologicznych pozwalałaby na szybszą reakcję na zmieniający się popyt i potrzeby rynkowe" - napisano.

Robotyzacja, inteligentna automatyzacja, cyfryzacja, czy wykorzystanie sztucznej inteligencji doprowadzą do przesunięć lub wypchnięcia z rynku pracy przynajmniej części pracowników wykonujących dziś zadania, które mogą zostać zautomatyzowane. Doprowadzi to także do istotnych zmian w strukturze zatrudnienia.

W związku z tym PIE postuluje wprowadzenie programu kształcenia ustawicznego FUTURE w celu stworzenia kompleksowego systemu wsparcia dla pracowników umożliwiającego dostosowanie umiejętności do dynamicznie zmieniających się wymagań rynku pracy w obliczu wyzwań związanych ze zmianami technologicznymi.

Program kształcenia ustawicznego FUTURE miałby być dostępny za pośrednictwem specjalnej platformy internetowej, najlepiej wpisany w szerszy program dotyczący nie tylko samej robotyzacji, ale i innych technologii czy nawet być elementem strategii przemysłowej.

"Platforma zawierałaby oferty kursów, testy mierzące umiejętności, oferty praktyk, możliwość nawiązania kontaktu z doradcą zawodowym czy wreszcie informacje dotyczące lokalnie oferowanych kursów stacjonarnych i ofert pracy. Platforma integrowałaby również już dostępne publiczne narzędzia, takie jak materiały szkoleniowe dostępne w Strefie Wiedzy PFR, na stronach Platformy Przemysłu Przyszłości (obecnie PARP), Bazę Usług Rozwojowych PARP czy wreszcie oferty szkoleń kompetencji cyfrowych planowanych w ramach wydatkowania środków z funduszu KPO" - napisano.

Od strony ekspercko-edukacyjnej PIE proponuje stworzenie programu studiów doktorskich w dziedzinie robotyzacji i automatyzacji.

Równocześnie Instytut widzi konieczność wzmocnienia szkolnictwa zawodowego w Polsce, w szczególności jego modernizację, która powinna obejmować nie tylko kwestie oferowanych kierunków, ale również wyposażenie szkół w sprzęt dostosowany do warunków czy zagadnienia lepszej współpracy z lokalnymi przedsiębiorstwami przy ustalaniu ramy programowej nauczanych kierunków. (PAP Biznes)

tus/ gor/