NIK negatywnie o koncesjonowaniu wydobycia kopalin w latach 2018 - 2023
NIK negatywnie oceniła procesy koncesjonowania wydobycia kopalin od 1 stycznia 2018 r. do 4 sierpnia 2023 r. Izba zarzuciła administracji państwowej m.in. łamanie prawa UE, nierówne traktowanie przedsiębiorców, brak należytej kontroli. Najmocniejsze zarzuty NIK dotyczyły kopalni "Turów".
Najwyższa Izba Kontroli (NIK) we wtorek opublikowała wyniki kontroli koncesjonowania wydobycia kopalin. Chodzi o węgiel, rudy metali, kopaliny chemiczne i skały oraz ropę naftową, gaz ziemny, ich naturalne pochodne, a także metan występujący w złożach węgla kamiennego (z wyjątkiem metanu występującego jako kopalina towarzysząca). Kontrolą objęto działania Ministerstwa Klimatu i Środowiska, siedem urzędów marszałkowskich oraz 14 starostw powiatowych w okresie od 1 stycznia 2018 r. do 4 sierpnia 2023 r.
Izba dodała, że również posłowie zwrócili się do prezesa NIK o przeprowadzenie kontroli dotyczącej decyzji Ministra Klimatu i Środowiska, która przedłużyła do 27 kwietnia 2044 r. termin obowiązywania koncesji na wydobywanie kopalin ze złoża węgla brunatnego "Turów".
Jak wskazała NIK, jedne z najpoważniejszych nieprawidłowości dotyczyły właśnie Kopalni Węgla Brunatnego "Turów", gdzie - jak zaznaczono - przy postępowaniu o wydłużenie terminu obowiązywania koncesji naruszono przepisy m.in. Prawa geologicznego i górniczego oraz ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Przypomniano, że w konsekwencji Polska była zobowiązana do przekazania stronie czeskiej 35 mln euro, a Komisja Europejska potrąciła te pieniądze ze środków przekazywanych Polsce w ramach refundacji wydatków; łącznie było to 68,6 mln euro.
NIK wskazała, że w latach 2018–2022 do Ministra Klimatu i Środowiska wpłynęły łącznie 24 wnioski o udzielenie koncesji na wydobywanie kopalin stałych, z czego 22 dotyczyły węgla kamiennego, jeden – węgla brunatnego oraz jeden – soli kamiennej i soli potasowo-magnezowych. Udzielono 12 koncesji, z czego 11 na wydobywanie węgla kamiennego oraz jedną koncesję na wydobywanie soli kamiennej i soli potasowo-magnezowych. Od 1 stycznia 2018 r. do 31 marca 2022 r. minister klimatu wydał łącznie: 41 decyzji o zmianie koncesji na wydobywanie kopalin stałych, 12 decyzji o wygaszeniu koncesji, dwa postanowienia wzywające do usunięcia naruszeń warunków koncesji oraz zawiesił postępowanie o przeniesienie w części koncesji na wydobywanie węgla kamiennego ze złoża "Makoszowy".
Według stanu na 31 marca 2022 r., w skontrolowanych województwach obowiązywało łącznie 1430 koncesji (od 83 w województwie lubuskim do 304 w województwie wielkopolskim). Od 1 stycznia 2018 r. do 31 marca 2022 r. wygaszeniu uległo 401 koncesji na wydobywanie kopalin stałych ze złóż.
NIK poinformowała, że skierowany przez ministra pod obrady Stałego Komitetu Rady Ministrów i Rady Ministrów projekt noweli ustawy prawo geologiczne i górnicze zawierał przepisy niezgodne z prawem UE, na co wskazał również Rzecznik Generalny TSUE w sprawie przeciwko Polsce.
Izba podała, że w przypadku 25 decyzji o przedłużeniu koncesji na wydobywanie węgla kamiennego lub brunatnego, przy wydawaniu których nie zastosowano zasady pierwszeństwa prawa UE przed prawem krajowym. Zwróciła też uwagę na nierówne traktowanie przedsiębiorców.
"Przedsiębiorcy, na wniosek których przedłużono termin obowiązywania 25 koncesji na wydobywanie węgla byli zwolnieni z wymogu uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, w sytuacji gdy obowiązek ten dotyczył przedsiębiorców ubiegających się o koncesję na wydobywanie kopalin innych niż węgiel kamienny, węgiel brunatny i siarka rodzima" - zaznaczyła NIK.
"Minister nie zapewnił odpowiedniego przygotowania kadr i struktury organizacyjnej urzędu do realizacji zadań związanych z udzielaniem koncesji i monitorowaniem warunków ich realizacji" - stwierdziła też NIK.
Izba dodała, że tylko 4 z 14 skontrolowanych starostów realizowało zadania organu administracji geologicznej przy pomocy geologów powiatowych. A 5 z 7 skontrolowanych urzędów marszałkowskich oraz 11 z 14 starostów - prowadziło postępowania koncesyjne z naruszeniem przepisów prawa.
NIK przekazała, że wśród nieprawidłowości wykryto przewlekłość postępowań, udzielanie koncesji na podstawie niekompletnych wniosków, nieokreślanie w decyzjach o udzieleniu koncesji terminu rozpoczęcia działalności wydobywczej, umieszczanie w decyzjach nieprawidłowych informacji, w tym niezgodnych ze stanem faktycznym.
Kontrola wykazała też przypadki niewydawania postanowień o odmowie wszczęcia postępowania, niezawieszenia postępowań koncesyjnych mimo oczekiwania organu koncesyjnego na rozstrzygnięcie sądu, niewygaszania koncesji pomimo upływu terminu jej ważności. NIK zauważyła też, że zdarzały się przypadki ustanowienia obszaru górniczego na terenie działek objętych zakazem likwidowania i niszczenia drzew. Wykryła również, że organy wydawały decyzje o przeniesieniu koncesji bez uprzedniej weryfikacji wysokości środków finansowych wykazanych przez wnioskodawców na rzecz funduszu likwidacji zakładu górniczego.
Kontrolerzy zaznaczyli, że organy koncesyjne nie wzywały przedsiębiorców do usunięcia naruszeń warunków koncesji. Były też przypadki zaniechania wydania decyzji o wysokość należnej opłaty eksploatacyjnej.
Zdaniem NIK organy koncesyjne odstępowały od kontroli, zmniejszały ich liczbę, a także ograniczały się do kontroli doraźnych. Dodatkowo tylko w 7 z 22 skontrolowanych jednostek opracowano procedury kontroli przedsiębiorców i udostępniono schematy tych procedur w BIP. NIK wykryła w 7. jednostkach 17 przypadków zaniechania przez organ koncesyjny wezwania przedsiębiorcy do usunięcia naruszeń.
W efekcie kontroli NIK wniosła do Ministra Klimatu i Środowiska o określenie w Prawie geologicznym i górniczym zasad współpracy organów administracji geologicznej z organami nadzoru górniczego w prowadzeniu cyklicznych kontroli warunków udzielonych koncesji i wykorzystania wyników tych kontroli. Izba wnioskuje też o usprawnienie systemu kontroli zarządczej udzielania, zmiany, wygaszania i przenoszenia koncesji na wydobywanie kopalin. Domaga się również zwiększenia liczby kontroli realizacji przez przedsiębiorców warunków udzielonych koncesji, egzekwowanie usunięcia przez przedsiębiorców naruszeń warunków koncesji, nakładanie opłat eksploatacyjnych, przekazywanie informacji o podejrzeniu nielegalnej eksploatacji kopalin właściwemu kompetencyjnie organowi, zapewnienie prawidłowych warunków organizacyjnych i kadrowych do realizacji zadań związanych z udzielaniem koncesji oraz monitorowaniem warunków ich realizacji. (PAP)
ab/ mick/ asa/